موزه بزرگ زاهدان
محل : زاهدان
سال : 1389
وضعیت کنونی : پابرجا
کاربری : فرهنگی
کارفرما: سازمان میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان/ معاونت معرفی و آموزش سازمان میراث فرهنگی کشور به نمایندگی آقای دکتر سید احمد محیط طباطبایی
زیر بنا، تعداد طبقات: 5000 متر مربع- 5 طبقه
سال شروع پروژه: 1379
سال اتمام پروژه:1389
مدیر پروژه: بهروز احمدی
طراحی: بهروز احمدی – مهدی نیک طبع
فاز دوم: فرهاد فریدنیا – نیما ناصر – آرش سبحانی
نظارت کارگاه: رسول زاده – بهمن فرهت – آیدین زواره
بایدۀ ساخت موزهای در شهر زاهدان با قدمتی چند هزارساله چهار دهه پیش در سالهای قبل از انقلاب مطرح شده بود. فضایی برای برخورد دانش و ارزش، دیدن و شنیدن، فرهنگ اکنون و سنت دیروز و تعقل و تخیل انسان گذشته و حال این سرزمین که بتواند با نمایش آثار و بقایای تاریخی و اکتشافات باستانی در مقیاسی منطقهای عمل کند. در ابتدای امر (پیش از انقلاب) طرح موزه توسط مشاوری دیگر (شرکت تاسما) تهیه و در پی آن اسکلت بتنی ساختمان در زمینی به طول 166 متر و عرض 90 متر با مساحت 15000 متر مربع در شمال بلوار شهید مطهری شهر زاهدان اجرا شده بود. اما با وقوع انقلاب توقف ساخت این پروژه نیز ناگزیر بود.
پس از گذشت سالیان در پی انتخاب مهندسین مشاور «شارستان» از سوی سازمان میراث فرهنگی كشور، در سال 1379 از سازۀ نیمه تمام موجود بازدیدی به عمل آمد و مشخص شد كه سازۀ احداث شده به صورت کامل نیاز به بازبینی و احتمالاً محاسبه مجدد دارد. در نتیجه به صلاحدید مشاور طرح، شركت مهندسین مشاور «پارس اسلوب» به عنوان همكار سازهای پروژه انتخاب شد تا بحث بازبینی و مقاومسازی سازه را بر اساس مقررات و آئین نامههای جدید انجام دهد.
از منظر معماری، پس از بررسی های اولیه در برنامه فیزیکی طرح و با توجه به نوع نگاه به بحث موزه و نگهداری اشیاء در جهان نوین، تا حد امکان تغییراتی در طرح اولیه ساختمان صورت پذیرفت که در پی آن ارتباطات داخلی، دسترسیها و فضاهای نمایش اصلاح و با توجه به این مهم که امکان تخریب سازه موجود و یا احداث بنایی جدید میسر نبود؛ کاربری و ریز فضاهای مورد نیاز طرح طبقه بندی و نقشههای جدیدی پیشنهاد شد.
در طرح اولیه، قرار بر آن بود تا نمای ساختمان به صورت بتن نمایان اجرا شود؛ اما اجرای نامناسب اسکلت بتنی در چهار طبقه ( یک سطح زیرزمین و سه سطح بر روی زمین)، امکان تحقق این ایده را به طور کلی منتفی ساخت. از این رو پیشنهاد شد که پوششی هرمی شكل که برگفته از معماری بومی آن منطقه است بر روی سازه قبلی قرار داده شود تا علاوه بر پوشاندن اسکلت بتنی پروژه، فضایی مضاعف بر مجموع فضاهای موزه اضافه گرداند. با در نظر گرفتن مقررات مرتبط با حرکت معلول در محیط ساختمان و ضرورت حرکت و پویایی در فضاهای نمایش در موزها، در حد فاصل پوسته مورب خارجی و سازه اولیه بتنی رامپی در نظر گرفته شد که علاوه بر تامین ارتباط عمودی در سه طبقه، فضایی مناسب برای گالری های نمایش در داخل موزه ایجاد سازد. با این راهکار معمارانه در طرح، مساحت اولیه از 7600 متر مربع به 9800 متر مربع ارتقاء یافت.
چیدمان عملکرد ها عمدتا با کمترین تغییر نسبت به طرح اولیه شرکت تاسما انجام پذیرفت. تنها با توجه به مقتذیات زمان بخش هایی اصلاح و اضافه گردید. در نتیجه در طبقه زیرین ( تراز منفی 1) آمفی تئاتر، مخزن، کارگاه های مرمت، و بخش های تاسیساتی ساختمان قرار داده شد.
در تراز همکف فضای آموزشی، کتابخانه، سمعی و بصری و اتاق های کنفرانس برای محققین در نظر گرفته شده است. رامپ پیرامونی که فضای نمایش موقعت مجموعه می باشد، از تراز همکف شروع می گردد و پس از توقف در هر طبقه نهایتاً در تراز آخر مجموعه به اتمام می رسد. طراحی سازه این رامپ به گونه ایست که ستون هایی مورب دیواره ی پوسته ی هرمی شکل را تشکیل داده و رامپ پیرامونی از این ستون های مورب کنسول شده است. عرض رامپ در طول مسیر به یک اندازه بوده و فاصله آن تا دیواره ی قدیمی موزه در طبقات مختلف متغییر است. دیواره ی سازه قدیمی به عنوان محل نسب تجهیزات و ادوات نمایش در نظر گرفته شده است. متاسفانه در هنگام تجهیز ساختمان ( بر خلاب طراحی داخلی اولیه)، بهره برداران تابلوهای نمایش را بر دیوار مورب نسب کرده اند که این موضوع یکی از نکات منفی در بخش نمایش ساختمان گشته است.
طراز دوم و سوم ساختمان کاملاً به فضای نمایش اختصاص یافته است. در ابتدا، طراح تلاش داشت تا برای نزدیکی و ایجاد همسویی با چهره ی ساختمان با محیط و بستر بومی خود، از پوشش کاهگل بر روی نمای ساختمان استفاده و با ساخت پنل های کاهگل و نسب آن به روش خشک به این مهم دست یابد. پوشش کاهگل نیاز به نگهداری و تجدید دوره ای دارد. بدین سبب این تلاش با مخالفت کارفرما روبرو گشته و نهایتاً تصمیم به اجرای نمای سنگی بر جداره مورب ساختمان شد.
حجم هرمی بر بستر آب نشسته و ارتباط کاربران با پلی خطی در شمال ساختمان به فضای ورودی امکان پذیر می گردد. وجود حوض کم عمق آب کمک به ایجاد سطحی مناسب در پیرامون ساختمان نموده است که تصویر هرم بر سطح آب منعکس می گردد.
در طرح اولیه ساختمانی دو طبقه با فاصله کم در ضلع شمالی موزه به منظور فضاهای اداری و آموزشی احداث شده بود که در ادامه نیز این فضا برای همین منظور تجهیز و استفاده قرار گرفت. در فضای شمالی ساختمان آمفی تئاتر رو باز با نیمکت های بتنی تجهیز شده است که علاوه بر آمفی تئاتر داخلی، در فصول مناسب قابلیت اجرای برنامه های مرتبط را خواهد داشت.
نهایتاً در سال 1389، ساختمان موزه بزرگ زاهدان که امروزه به عنوان یکی از شاخصه های معماری و گردشگری در منطقه جنوب شرق کشور مطرح است به بهره برداری رسید.
– ویژگیها و برنامه فیزیکی پروژه:
گالریهای نمایش: 5000 مترمربع که شامل گالریهای نمایش دائم به منظور نمایش آثار باستانی و گالریهای نمایش موقت به منظور نمایش آثار هنری.
حوزه حفاظت: جمعاً به مساحت 225 مترمربع.
كتابخانه و مرکز تحقیقات: به مساحت1000 متر مربع.
سالن اجتماعات و فضاهای پشتیبانی: جمعاً به مساحت 600 مترمربع.
فضاهای پشتیبانی و خدمات اختصاصی موزه: به مساحت 220 متر مربع.
فضاهای پشتیبانی و خدمات عمومی موزه: به مساحت 700 متر مربع.

















